Η Άθυτος των ζωγράφων, η Άθυτος των ανθρώπων της, που την αγαπούν και την περιποιούνται. Η Άθυτος, το τρίτο κατά σειρά χωριό μετά τον ισθμό της Ποτίδαιας, απλώνεται στον ίδιο χώρο από το 3.000 π.Χ.. Η χαρακτηριστική της θέση με την απέραντη θέα προς τον Τορωναίο κόλπο, η αρχιτεκτονική των σπιτιών της, οι καλοκάγαθοι και κάποιες φορές “αρχαϊκοί” κάτοικοί της την καθιστούν ένα ξεχωριστό χωριό στην περιοχή. Η αρχαία Άφυτις υπήρξε σημαντική πόλη της Παλλήνης και μνημονεύεται από αρχαίους συγγραφείς όπως ο Ηρόδοτος, ο Θουκυδίδης, ο Ξενοφών, ο Αριστοτέλης, ο Παυσανίας, ο Στράβων κ.α. Το ιερό του Διονύσου (8ος αιώνας π.Χ.) και ο ναός του Άμμωνος Διός (4ος αιώνα π.Χ.) συνέβαλαν ουσιαστικά στην εδραίωση της φήμης της κατά την αρχαιότητα. Η Άφυτις υπήρξε ευημερούσα πόλη κατά τους αρχαϊκούς και κλασσικούς χρόνους. Έκοβε δικό της νόμισμα, το οποίο έφερε την κεφαλή του προστάτη της Άμμωνα Δία. Κατά την επανάσταση του 1821 έδωσε δυναμικό παρόν με αγωνιστές και θύματα. Μετά το Χαλασμό οι κάτοικοι του χωριού σκορπίστηκαν σε ασφαλέστερες περιοχές. Γύρω στο 1827, με την επιστροφή των φυγάδων, η Άθυτος είναι για πολλά χρόνια το κεφαλοχώρι της Κασσάνδρας. ‘Έντονη οικοδομική δραστηριότητα παρουσιάζεται από τα μέσα του 19ου αιώνα. Το 1859 κτίστηκε ο Άγιος Δημήτριος, τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική με τρούλο, το στολίδι του χωριού, στο κέντρο της πλατείας. Ο επισκέπτης αξίζει να παρατηρήσει την ιδιόμορφη αρχιτεκτονική του ναού, τις παλιές εικόνες του και τα λιθανάγλυφα στο εξωτερικό του νότιου τοίχου. Αξίζει επίσης να περιδιαβεί τα μεγάλα παρεκκλήσια που ακολούθησαν όπως ο Άγιος Γεώργιος (1867), η Κοίμηση της Θεοτόκου(1885), ο Άγιος Αθανάσιος και ο Άγιος Νικόλαος (Λιόση). Ενδιαφέρον παρουσιάζουν, επίσης, τα χαρακτηριστικά παλιά λιθόκτιστα σπίτια με τις κτητορικές επιγραφές και τα λιθανάγλυφά τους (1860 Κατσάνη, 1864 Παπαβασιλείου, 1876 Γαλάνη, 1889 Αλετρά, 1898 Αθανασιάδη κ.α.). Στο σπίτι του Αλετρά, στην κεντρική πλατεία, λειτουργεί στις μέρες μας λαογραφικό μουσείο. Από την πλατεία, ο δρόμος οδηγεί στο Βράχο, το μπαλκόνι του χωριού, από όπου ατενίζει ο επισκέπτης τον Τορωναίο, τη Σιθωνία και την Κασσάνδρα μέχρι την άκρη της. Στη συνέχεια, ο επισκέπτης ανηφορίζει προς τον Κουτσόμυλο, την ανεμοδαρμένη ακρόπολη της Αθύτου με την πανοραμική θέα. Μια περιήγηση στις πηγές Βρυσίτσα και Μουδουνού δεν είναι χωρίς σημασία. Το σημαντικότερο όμως αξιοθέατο, που προξενεί κατάπληξη και δέος στον επισκέπτη, είναι ο παραδοσιακός οικισμός της Αφύτου με ιστορία που χάνεται στα βάθη των 28 αιώνων ζωής του. Οι κάτοικοι της κοινότητας, αρνούμενοι την άναρχη τουριστική ανάπτυξη, που αλλοίωσε τα τελευταία χρόνια τον τόπο και έχοντας στόχο να διατηρήσουν την πολιτιστική κληρονομιά τους, προσπάθησαν να αναδείξουν το χωριό μέσα από τον πολιτισμό του. Τα παλιά σπίτια χτισμένα από τον ντόπιο πωρόλιθο αναστηλώθηκαν, οι δρόμοι πλακοστρώθηκαν και ο τόπος πλέον επιβάλλει στους επισκέπτες αλλά και στους ντόπιους, ομορφιά, αξιοπρέπεια και σεβασμό. Στο χώρο που απλώνεται η Άθυτος, φαίνεται από τους προϊστορικούς οικισμούς που επισημάνθηκαν στο σημερινό χωριό, υπήρξε συνεχής εγκατάσταση ανθρώπων από το 3000 π.Χ. περίπου. Αυτό σχετίζεται και με ολόκληρη τη Χαλκιδική, όπου, μέχρι τα Αρχαϊκά χρόνια, έχουμε διακίνηση διάφορων Θρακικών και Πελασγικών φυλών. Από τον 8ο αιώνα και μετά έχουμε στην περιοχή εγκατάσταση αποίκων από την Εύβοια. Χαλκιδείς και Ερετριείς δημιούργησαν έναν σημαντικό αριθμό μικρών αποικιών σε ολόκληρη την περιοχή της Χαλκιδικής. Αυτή η μετακίνηση των πληθυσμών διήρκησε περίπου μέχρι τον 6ο π.Χ. αιώνα. Σ’ αυτή την περίοδο πρέπει να τοποθετήσουμε και την ίδρυση της Αθύτου. Τα αίτια της ίδρυσης της αρχαίας πόλης πρέπει να αναζητηθούν στη φυσική οχυρότητα του τόπου, παράγοντας πολύ σημαντικός για την ίδρυση μιας αποικίας. Ο απόκρημνος βράχος από την πλευρά της θάλασσας την προστάτευε από θαλάσσιες επιθέσεις. Επίσης η μικρή λίμνη που υπήρχε μέχρι το 1963 και βρισκόταν πολύ κοντά στη θάλασσα, ήταν ένας μικρός όρμος και ένα φυσικό λιμάνι κατάλληλο για την προσόρμιση πλοίων. Την αρχαία πόλη αναφέρει ο Στέφανος Βυζάντιος με τα ονόματα: Αφύτη, Άφυτις, Άφυτος. Η ονομασία Άθυτος που επικράτησε στα νεότερα χρόνια, είναι φαινόμενο γλωσσολογικό ενώ κατά τον Στέφανο Βυζάντιο το όνομα το πήρε από “από Αφύτου τινός εγχωρίου”. Το Ιερό του Διονύσου, που συνδέεται χρονικά με την εγκατάσταση των Ευβοέων και την ανάπτυξη της Αφύτιος, αναφέρεται για πρώτη φορά στα “Ελληνικά” του Ξενοφώντα. Το 381 π.Χ. ο βασιλιάς των Λακεδαιμονίων Αγησίπολις πολιορκούσε την Τορώνη. Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας έπαθε σοβαρότατα εγκαύματα και ζήτησε να τον μεταφέρουν στο ιερό του Διονύσου, το οποίο βρισκόταν σε “σκιερά σκηνώματα” και σε περιβάλλον με “λαμπρά και ψυχρά ύδατα”. Εδώ, σύμφωνα πάντα με τον Ξενοφώντα, ο Αγησίπολις ύστερα από μία εβδομάδα πέθανε και αφού τον έβαλαν σε πιθάρι γεμάτο μέλι, τον μετέφεραν στην πατρίδα του για την επίσημη ταφή. Ο Αριστοτέλης αναφέρει τον “γεωργικό νόμο” των Αφυταίων, ο οποίος αποτελεί ένα ιδιαίτερο, μοναδικό και ενδιαφέρον κεφάλαιο στην ιστορία των αρχαιο¬ελληνικών δημοσιονομικών πραγμάτων. Η Άθυτος είναι σήμερα επαρκής σε ενοικιαζόμενα δωμάτια, ξενοδοχεία, ταβέρνες και εστιατόρια με καλό και καθαρό φαγητό, καφετερίες και μπαρ. Ο επισκέπτης απολαμβάνει τα λιθόστρωτα σοκάκια της Αθύτου, ακολουθώντας τον Ελύτη στο Αιγαιοπελαγίτικο περιδιάβασμά του και μπορεί να λουσθεί στη γαλανή Αθυτιώτικη θάλασσα, στις Βάρκες, στην Πούντα, στη Λιόση, στη Δάφνη. Οι πολυάριθμες πολιτιστικές εκδηλώσεις, κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, οι οποίες οργανώνονται από τους Αθυτιώτες κατοίκους με μεράκι και υπευθυνότητα, καθιστούν την Άθυτο βασικό σημείο αναφοράς για τον επισκέπτη της Χαλκιδικής.
Άθυτος (Άφυτος)
